Boeken en lesmateriaal zijn voor een onderwijsinstelling erg belangrijk. In deze ‘aan het woord’ vertelt Hans van Otegem (boekenschrijver) over zijn tijd bij Detex.
Start bij Detex Opleidingen
‘Directeur Max Gras vroeg mij in 1986 of ik een boek wilde maken voor het MBO; ik was freelance schrijver met ervaring in het onderwijs en die combinatie leek hem geschikt voor deze opdracht. Het boek moest als lesmateriaal dienen voor een nieuw vak op het MBO: Verkoopkunde. Een succes werd het niet: weinig scholen wilden het vak gaan geven en nog minder scholen schaften het boek aan. Ondanks deze flop wilde Max toch met mij doorgaan voor het ontwikkelen van lesmateriaal voor de avondopleidingen van Detex. Hij bood me een vaste baan aan die ik aanvankelijk aannam voor vier dagen in de week, zodat ik een dag overhield voor mijn werk bij de televisie. Toen er steeds meer werk voor Detex kwam, zetten we de arbeidsovereenkomst om in een volledige baan. Dat bleef 25 jaar zo!’
Werkwijze
‘Het lesmateriaal werd geschreven door deskundigen en voor ik kwam uitgewerkt door Jane Kristensen. Zij had daartoe een ‘zeer geavanceerde’ typemachine waarmee je alleen fouten kon corrigeren als je nog niet naar de volgende regel was gegaan. Het is me een raadsel hoe weinig fouten in die publicaties stonden: Jane moet ongelofelijk secuur gewerkt hebben. De teksten werden vervolgens gestencild of gedrukt bij een drukkerij in Haarlem. Ik kreeg een heuse computer om op te werken; er waren er twee, de andere gebruikte Max Gras. Als ik in Doorn werkte, nam ik hem mee van huis, want ik was in 1985 al een echte thuiswerker. Het was een enorme sjouw, want het was een zwaar bakbeest. Het losse beeldscherm woog minstens 20 kilo. Ik overlegde met deskundigen, werkte thuis de teksten uit en dan werd alles opnieuw besproken. Zo ontstond via een soort pingpong methode het uiteindelijke lesmateriaal, mede dankzij de mogelijkheid de teksten op de computer te wijzigen en te corrigeren. Ik had leren werken met Wordperfect (toen nog 4.0, later 4.2, 5.0 en 5.1 en daarna gingen we over op Word). De pc had nog geen muis, alles ging met drukknoppen en commando’s. De opmaak van de tekst verliep via een ander programma, Ventura; bij mijn weten bestaat het al niet meer. Het eerste jaar kreeg ik bij de opmaak hulp van een jonge student, later deed ik alles zelf. Tekst, correctie, opmaak en illustraties werden door mij verzorgd en ik regelde ook de contacten met de drukker. Alleen het drukken zelf werd dus uitbesteed. De boeken waren in zwart-wit en waren losbladig, in grote A-4 mappen.’
‘Na enige jaren werd ik onderdeel van een echte afdeling: onze eigen Detex Uitgeverij, met Joep Speet als leidinggevende en Leo Scheeren als computerdeskundige. We gingen over naar het maken van ‘echte’ boeken: een vaste kaft, mooie lay-out, illustraties in kleur en gedrukt bij een boekdrukkerij.’
Organisatie
‘Detex verzorgde opleidingen voor de modebranche in het avondonderwijs voor volwassenen. Mode was textiel en de inhoud was textielwarenkennis: de nadruk lag op de eigenschappen van grondstoffen, stoffen en de techniek van het weven en breien. Als je slaagde, kreeg je het Textielvakbrevet. Toen in de detailhandel de meeste wettelijke diploma’s niet meer verplicht werden gesteld door de overheid, verviel ook de subsidie. De opleiding werd dus duurder en op vrijwillige basis; geen wonder dat het aantal deelnemers aan de cursussen enorm terugliep. Detex besloot daarom dat overleven alleen zou kunnen als er een hogeschool zou worden opgericht: een Textiel Management Opleiding. De T in de afkorting TMO is inmiddels allang niet meer Textiel, maar de school bestaat wel en is veel groter geworden dan moeder Detex. Naast schrijver voor Detex was ik ook lesontwikkelaar (dat stond als functie op mijn visitekaartje, waar ik er nog 497 van over heb) voor TMO.’
‘In hetzelfde pand als Detex zat ook de SVOS, de Stichting Vakopleiding Schoenen. Zij hadden eenzelfde avondopleiding voor de schoenenbranche, waarvoor ik op huurbasis ook het lesmateriaal herschreef. Ik heb zelfs nog het vakboek voor de Pedicure voor deze organisatie gemaakt.’
‘De sportartikelenbranche had ook zijn eigen organisatie, de Federatie Groothandelaren Sport (FGHS). De directeur Ger Sjoorda wilde een modernisering van de opleiding met een certificering na het behalen van het diploma. Er bestond in die tijd een andere officiële opleiding (Van Rijn in Amsterdam) met sterk verouderd lesmateriaal en dat was qua niveau nog niet eens vergelijkbaar met de oude Textielwarenkennis van Detex. Door het lesmateriaal bij Detex te laten maken en de opleiding daar onder te brengen, konden ook branche-erkende diploma’s worden uitgegeven. Voor de nieuwe organisatie sportartikelenwinkels maakte ik met deskundigen en redactie van Jürgen Schefczyk twee dikke boeken over sport en sportartikelen (SP1 en SP2, later SP-V en SP-K).’
‘Sport, Schoenen en Kleding zijn verenigd in de Modebranche en die werden later samen vertegenwoordigd door Detex Opleidingen. Zodoende moest ik voor Detex een zeer breed veld bedienen.’
Inhoud
‘Het eerste boek was zoals gezegd over Verkoopkunde onder de titel ‘Waarmee kan ik u helpen?’’ Daarna kwamen:
- Sport en Sportartikelen
- Textielwarenkennis
- Mode-Adviseur en Mode-Specialist
- Schoen-Adviseur
- Specialistisch lesmateriaal:
-
- Tennisspecialist
- Wintersportspecialist
- Jeans
- Lingerie
- Raam- en vloerbedekking
- Dons
- Zonwering (voor Hunter Douglas/Luxaflex)
- Kleur
‘Verder schreef ik columns in vakbladen en nog veel andere kleine projecten waarvan ik minstens de helft ben vergeten.’
‘Mijn doelstelling was altijd zo helder en beknopt mogelijk schrijven, in begrijpelijke taal. Ik kon mij zeer druk maken (en soms vrolijk maken) over de teksten die voor mijn tijd waren ontstaan. Deskundigen willen graag gewichtig overkomen en laten zien wat ze allemaal weten, zonder zich af te vragen of de informatie voor de lezer/cursist nuttig is. Zo begon de vakcursus Dons met een verhandeling over het bed bij de Romeinen, bevatte het lesboek Textielwarenkennis informatie over weefmachines en beschreef de cursus schoenen een ellenlang verhaal over de maakwijze van een bepaalde schoen, om het hoofdstuk te eindigen met: “Deze maakwijze wordt thans niet meer toegepast.” Ook zijn deskundigen bang dat iemand ze op een fout kan betrappen, zodat teksten vaak opzettelijk vaag waren en woorden als ‘meestal’ of ‘misschien’ de cursist in verwarring achterlieten. Ongeoefende schrijvers maken worsten van zinnen en gebruiken bombastische taal of juist ineens het tegenovergestelde: de deskundige schrijft dan alsof hij voor de klas staat met zinnen als “Nu denk je misschien dat zo’n stof niet elastisch is, maar dat valt erg mee.” Het schoenenboek van de SVOS spande de kroon: hele bladzijden tekst kon ik in een oogopslag schrappen en het boek werd uiteindelijk de helft dunner.’
Ontwikkeling
‘In de 25 jaar die ik bij Detex heb gewerkt, is er een enorme ontwikkeling geweest in werkwijze en inhoud van het lesmateriaal. We zijn overgegaan van typemachines naar computers en printers, van zwart-wit naar kleur, van tekening naar illustratie of foto. De huidige generatie is volledig vertrouwd geraakt met digitale technologie en realiseert zich niet dat tussen 1985 en 2005 door mijn leeftijdgenoten een geweldige prestatie is geleverd door deze ontwikkeling te verwerken en mogelijk te maken.’
‘Er zijn twee periodes waaraan ik met plezier en trots terug denk. Dat was eerst de omslag van goedwillende amateur en beginnend lesontwikkelaar naar een professionele uitgeverij met Joep, Leo, Jürgen en ikzelf natuurlijk. We gingen ‘echte boeken’ maken. De tweede periode van omslag was inhoudelijk: het lesmateriaal werd minder technisch en veel meer gericht op het werken in de winkel. Het ging niet meer om de platbinding, maar om de mode. Dankzij Astrid Hanou en zeker ook Mirjam van den Bosch werd het lesmateriaal iets waar een verkoper werkelijk iets aan had in de communicatie met de klant in de winkel.’
‘Twee jaar nadat ik met pensioen ging, heeft ‘mijn’ directeur Truus Omta afscheid genomen van Detex/TMO en voor haar heb ik samen met enkele van haar collega’s als freelancer een mooi afscheidsboek gemaakt: mijn laatste boek voor Detex/TMO: Twee tuinstoelen.’
Hans van Otegem